Takanza / Takajo

“Жил в Гехах легендарный старец, который после обсуждения любого конфликта выносил один и тот же вердикт: “Хьаж йуккъе топ тоьхна д1акъажо веза” (“Надо прикончить выстрелом в лоб”). Так вот, читая о происходящих в мире событиях, все чаще хочется комментировать их в духе этого воинственного гехинского старца.” Khasan Bakayev

Çeçenistan Gekha yerleşim biriminde bir silahlı çatışmayı tartıştıktan sonra şu kararı veren yaşlı adam “хьaж йуккъе топ тохьхна д1акъaжо веза”=Alnının ortasına kurşunu sıkıp, işini bitirmek gerekir. Yani dünyada olup biten olayları okurken, bu militan Gekha’lı yaşlı adamın ruhundan yorum yapmak istiyorum. Tarihçi Hasan Vakhayev’in bu cümleleri yorum yapmam için bir sebep olmuştur.

Gekhalı yaşlı adamın ruhu dünyadaki onca olumsuz olaylara tepki vermek için gerekli olabilir. Bu vesile ile д1акъажa(dakaja) sözcüğünün gündeme gelmesi ve sözcüğün etimolojisiyle ilgili yorumlara vesile olması, dilin ya da sözcüklerin anlaşılması için tetikleyici olmuştur. Gekhalı yaşlı adamın silahından mermi çıkmamıştır ama ağzından çıkan д1акъажa sözcüğü biz Waynaxların kucağına hediye olarak fırlamıştır. Bu sözcüğü kuşkusuz bilenler ve kullananlar vardır. Türkiye’de yaşayan biz Çeçenler de bu sözcüğe yabancı değiliz. Duyduğumuz ve kullanma imkanı bulduğumuz ortamlarda söylediğimiz bir sözcüktür.

Peki д1акаъажa sözcüğünün anlamı nedir ve kökeni konusunda bir bilgi var mıdır? д1акъажo веза(dakajo veza), д1акъажaвора(dakajavora) ne anlama gelir? Hemen ifade edelim ki bu eski bir sözcüktür. Çeçence tabirle “шир цха дошду(şir sca doşdu)”. къажвеллле(kajvelle)=saçları beyazlamış, къежашву(kejaşvu)=sırıtıyor. Bu sözcükler ilişki kurmak için Çeçence bilenlerin aklına gelen sözcüklerden iki tanesidir. д1акъажa sözcüğünü ise kullanım alanı ve şekli itibarıyla bu sözcüklerle irtibatlandırmak neredeyse imkansızdır. Bu sözcüğe Hitit kayıtlarında “ta-kan-za” sözcüğüne rastlamaktayız. Sözcüğün karşılığı ise “yer, zemin, taban” anlamlarına gelir. Yorum olarak bu sözcükle irtibatlandırmak akla ve yapmış olduğum Hitit dilinin Waynax(Çeçen-İnguş) dili ile olan ilişkisi hakkındaki inceleme ve tespitlerime uygundur.

Tarihsel olarak hem Waynakhların, hem de onların dilinin kökenlerinin binlerce yıllık geçmişine işaret eden çok önemli veriler söz konusudur. Bu arada bir şeyi söylemeden geçemiyeceğim; araştırma ve incelemenin Çeçen dilinde adı olan “тидир”an ve öğrenci anlamıyla Hitit kayıtlarında yer alan тидити(tiditi) en sevdiğim Hitit dili sözcüğüdür. Hitit hece sisteminde “ta=da” seslendirmesi söz konusudur. Bazı sesler belli hecelerde temsil edilir. Transkripti “za” olarak yapılan ve “ja” olarak okunabilen bir konumu vardır çivi yazı sisteminin. Dolayısıyla “ takanza” Hitit sözcüğünün “д1акъaнжa” okunmasına izin verir. Diyalekt farkı, yerel konuşmalar ya da tarihsel süreçte “n” sesinin düşmesi mümkün görünür. Çeçen dilindeki kullanıma bakıldığında “д1акъажo веза=yere sermek gerekir, буй тоьхaн д1акъажa вора=yumruk vurarak yere seriyordu” cümleleri etimolojik bakış açımızı destekler.

Hami ÖZDİL

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

KÜTÜPHANE

  • Kafkas Rus Çatışması

    Wassan- Giray CABAĞI

    Wassan- Giray CABAĞI Flash Ajans

  • İmam Şamil’in Gazavatı

    Tarik Cemal KUTLU

    Hacı Murad’ın İmamın saflarına geçmesi ile Ruslar büyük bir darbe almış oluyordu. General Klugenav onu geri kazanabilmek için büyük çaba gösterdiyse de, muvaffak olamadı. Bunun üzerine güç yoluyla Hacı Murad’ı dize getirmek için 2000 kişilik bir kuvvetle onun üzerine yürüdü. Mücahid kuvvetleri bu sayının üçte biri kadar olmalarına karşılık büyük bir mukavemet gösterdiler. İmparatorluk topçu kuvvetleri komutanı Bakunin’in de öldüğü bu harekât Rus yenilgisi ile sonuçlandı. Hacı Murad yaralanırken, babasıyla iki kardeşi şehid düştü. 1841 Yılının Temmuzunda General Golovin raporlarında şunları yazıyordu: ‘Şimdiye kadar Kafkasya’da Şamil kadar tehlikeli ve kuvvetli bir düşmanla karşılaşmamış bulunuyoruz. Gelişen olayların etkisiyle Şamil’in hareketi, Muhammed’in(sav) dünyanın dörtte üçünü sarstığı zamanki gibi dini ve askeri bir yapı kazanmıştır.’ Tarik Cemal KUTLU GÖZDE KİTAPLAR

  • Burası Çeçen Komitesi

    Hulusi Üstün

    Bu kitap, 1999 Eylül’ünde tekrar ateşe verilen Çeçenistan’daki savaşın Türkiye’ye yansıyan acılarını anlatıyor. Yazar Hulusi Üstün bu dördüncü eserinde Kafkas-Çeçen Dayanışma Komitesi’nde bizzat şahit olduğu olayları bir dil ustası inceliğiyle ele alıp hikaye tadında okuyucuya sunuyor. Bu kitap dünyanın gözü önünde yok edilen küçük ama onurlu bir halkın direnişine ilişkin bir belge niteliği de taşıyor. Hulusi Üstün Bayrak Matbaacılık

  • My Cihad

    Aukai Collins

    Amerikalı bir mücahidin Üsame Bin Ladin’in eğitim kamplarından FBI ve CIA’li Kontra – Terörizme inanılmaz yolculuğunın gerçek öyküsü… Bu eser, hem hükümetler yıldırma siyaseti yaparken masumların terörist diye adlandırdıkları global çatışmaların, hem de kötü biçimde politize edilmiş bürokrasiler içinde kapana kısılmış iyi insanlarla dolu CIA ve FBI’in dikkat çeken yetersizliklerine dokunaklı ve detaylı bir kuş bakışıdır. Bu mücahidi tanıyor ve O’nu takdir ediyorum. O sadık bir Amerikalı, inançlı bir Müslüman ve gerçeklerin sözcüsü. – Robert David Steele – Casusların ve Açık Bir Dünyada Gizliliğin yazarı Sizi cihat yapanların iç dünyasına götüren önemli bir kitap. 9 / 11’in (11 Eylül Olaylarının) Amerikan Haber Alma Topluluğunu niye şaşkına çevirdiği üzerine rahatsız edici bir suçlama. İslamî cihadın az bilinen dünyasını anlamak istiyorsanız bu kitabı okuyun. Aukai Collins ARK KİTAPLARI

  • Karaçay-Balkarlıların Kimlik Algısı Türklük, Çerkezlik, Kafkasyalılık

    Yusuf Tunçbilek

    Karaçay-Balkarlılar, vatanları Kafkasya’dan tarihsel olaylar sebebiyle dünyanın farklı coğrafyalarına dağılan, sayıca az ama önemli bir halktır. Günümüzde büyük çoğunluğu hala Kafkasya’da bulunan Karaçay-Balkarlıların azımsanamayacak bir nüfusu da Anadolu’ya göç etmiştir. Türk dilli bir halk olan, Kafkas halklarıyla karışan ve İslam dinine inanan Karaçay-Balkarlıların mevcut etkileşimleri kimlik algılarında özgün bir çeşitlilik ve zenginliğe neden olmuştur. Türklük, Çerkezlik, Kafkasyalılık ve Müslümanlık etrafında örülen Karaçay-Balkarlıların kimlik inşasında; göç süreçleri, siyasi gelişmeler, aydınlar ve sivil toplum kuruluşları etkili olmuştur. Bu araştırmada Karaçay-Balkarlıların kimlik süreçlerine etki eden bütün bu olgular açıklanıp, sahada yapılan derinlemesine görüşmelerden yola çıkılarak uyum, geçişkenlik ve çatışma arasında Karaçay-Balkarlıların kimlik algısı ortaya konmuştur.     Yusuf Tunçbilek DBY YAYINLARI

  • Rüzgarla Yarışan

    Atila DOĞAN

    Kafkasya’nın kuzeydoğusunda Sunja ve Argun ırmakları çevresinde yaşayan Çeçenler, Kafkasya’nın yerli halklarındandır. Rus-Kafkas Savaşı sonrasında 1860’lı yıllardan itibaren Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalan Çeçenler, Anadolu’nun değişik bölgelerinde dağınık olarak yaşamaktadırlar. Yüzyıllarca savaşmak zorunda kalan Çeçenler, bu özelliklerinin yanında köklü bir kültürün de taşıyıcılarıdır. Çeçen kültürünün kendine has öğelerini içinde barındıran elinizdeki bu kitap Çeçen insanının özelliklerini, duygu dünyasını, hayata karşı duruşunu yaşanmışlıklarla anlatan Çeçen halkının diasporadaki edebiyat yazımına ilişkin özgün çalışmalardan bir tanesidir. Atilla DOĞAN Kafdav Yayıncılık

  • Asan: Çeçenistan’da Bir Rus

    Vladimir Makanin

    Çağdaş Rus edebiyatının en öne çıkan yazarlarından Vladimir Makanin, Asan adlı romanında Rusya’nın Çeçen sorununu ele alıyor. Basmakalıp yaklaşımlardan uzak, gerçekçi ve adil bir üslupla iki halk arasında yaşanan çatışmaların ele alındığı bu roman, Rus savaş romanlarında bir dönüm noktası. Underground’la tanıdığımız Makanin, Asan’la Lermontov’dan beri birçok kez Rus edebiyatının konusu olan Kafkas dağlarını ve mitolojisini bambaşka bir üslupla ele alıyor. Asan, Kafkas halklarının çok eski pagan tanrılarından biridir ve tarihsel kökenleri, jeopolitik çıkar çekişmelerinin içinde sürüklenen bir halkın umutlarına kadar uzanır. Şimdi sorun şudur: Asan insanları korumak üzere mi ortaya çıkar, yoksa kana susadığı için insanları kışkırtmak üzere mi ortaya çıkar? Olay 1990’ların Çeçenistan’ınında geçiyor. Romanın ana karakteri olan binbaşı Aleksandr Jilin bir yandan savaşırken, diğer yandan ticaret yapmaktadır. Benzin satar, dağ yollarının trafiğini düzene sokar, komisyon karşılığında esir alışverişi yapar. Bölgede tutunabilen sayılı komutanlardan biri olarak, savaşın çok yüzlü karakterini parlak bir şekilde sergilemektedir. Vladimir Makanin

  • Milyon Birinci

    Alla Dudaeva

    Ona soruyorlar: – Cevher Dudaev, Çeçenlerin kaç generali var? Cevher gülüyor: – Her Çeçen generaldir! İnanmazsanız gidin, bulduğunuz ilk Çeçen’e “Sen general misin?” diye sorun. O zaman anlarsınız. Evet, her Çeçen generaldir; ben sadece milyon birincisiyim! Milyon Birinci, bir özgürlük destanının şahidi Cevher Dudaev’in kıymetli eşi Alla Dudaeva- tarafından kaleme alınırken yakın tarihe bir ışık düşürüyor. Bir milyonluk halkıyla özgürlük meşalesini yakan Cevher Dudaev, sürgün bir bebek, yedi yaşında bir yetimken, umuduyla büyüyüp çöl generalliğinden çıkarak SSCB birliklerinin generali, halkının cumhurbaşkanı ve genel komutanı oldu. Onun bu onurlu mücadelesi, halkının özgürlüğe açılan kapısı olurken Dudaev arkasında iki kıymetli şey bıraktı: Savaşını sonraki kuşaklara anlatacak olan sevgili eşini ve canından çok sevdiği, özgür ülkesi Çeçenistan’ı. Alla Dudaeva Şule Yayınları

  • Dünü ve Bugünü ile Kafkasya Özgürlük Mücadelesi

    Cafer BARLAS

    Uzun yıllardan beri Kafkasya’da artan Rus gücünü küp atmak için işgale uğramış bir ülkede Müslümanca yaşanamayacağı prensibinden hareketle organize bir güç halinde ayağa kalkan İmam Mansur’un başlattığı Gazavat 1783’ten 1859’a kadar devam etmiştir. Kafkaslılar bu ölüm kalım savaşında “din vatan özgürlük”ü asla birbirinden ayrı düşünmemişlerdir. Kafkasya bu üç değerin birlikteliği ile ancak onurluca ve insanca yaşanacağına inanmışların yurdudur. İmam Mansur, İmam Gazi Muhammed ve İmam Hamzat’ın imametlerinden sonra Gazavat İmam Şamil Döneminde tam çeyrek asır sürmüş ve İmam Şamil dönemi önceki dönemlerin aksaklıklarını gidererek verdiği mücadelede bir örneklik teşkil etmiştir. Orjinal Avarca yayınları da içeren zengin kaynakçaya dayanan bu eser Kafkasya coğrafyasını mitolojik özelliklerini, tarihlerini, özelliklede İslami direniş ve kıyamı başlatan İmamların sırasıyla hayat hikayeleri ile onların mücadele ve savaşlarından kesitleri okurların dikkatlerine sunuyor.   Cafer BARLAS İnsan Yayınları

  • Şeyh Şamil’in 100 Mektubu

    Dr. Fikret Efe

    Bu kitap, Dağıstan ve Çeçenistan başta olmak üzere bütün Kafkas halklarının milli bağımsızlık mücadelesinin unutulmaz lideri Şeyh Şamil’in, komutanlığı döneminde yazdığı 100 mektubu içermektedir. Bir efsanenin arka planını gösteren bu mektuplar, Şeyh Şamil’in yalnız askerî dehasının değil, dinî, kültürel, sosyal ve siyasi kişiliğinin önemli belgeleri niteliğindedir. Bugüne kadar Şeyh Şamil ve mücadelesiyle ilgili olarak ortaya konan eserler, belli bir noktadan sonra objektifliğini kaybediyor ve yazarının niyeti doğrultusunda şekilleniyordu. Bu kitapta ise okuyucu, Şeyh Şamil’in ağzından Kuzey Kafkasya bağımsızlık mücadelesini bizzat dinliyor. Dr. Fikret Efe ŞULE YAYINLARI

  • Cennetin Kılıçları

    Lesley BLANCH

    Lesley BLANCH Özal Matbaası

YAZARLAR