Kafkasya’nın Bilinmeyen Yapıları- 1

Editör Notu: Kafkasya’nın Bilinmeyen Yapıları yazı dizisi ile Çeçen kültürel tarihinin en önemli unsurlarından bir tanesini yakından tanıyacağız. Uzun bir yazı dizisi olacak. Keyifli okumalar dileriz.

Kafkasya hakkında yapılan araştırmalar arasında çok azı bu bölgenin mimarisi ve yerleşik hayatın izlerini taşıyan yapı özellikleriyle ilgilidir. Bu olumsuz durumun sebepleri olarak, bölgedeki karışıklıkları ve savaşlar yüzünden günümüzdeki siyasi konumu itibariyle bilimsel çalışmalara ve araştırmalara yeterince açık olmamasını, istilalar yüzünden mimari kalıntıların büyük bir bölümünün yok olmasını ve bölgenin bu özellikleri yüzünden sadece yerli araştırmacılara açık olmasını sayabiliriz.

Bu yazının konusunu oluşturan “Çeçen Kuleleri”ni, 1991-92 ve 2010 yıllarında Çeçenya’ya yaptığımız inceleme gezilerinde yakından görüp tanıma fırsatını bulduk.  Daha önce sadece bazı kitap ve dergilerde silik fotoğraflarını gördüğümüz bu kuleler hakkında hemen hemen hiçbir bilgiye sahip değildik. Sarp vadilerde, derin uçurumlar kenarında bütün haşmetiyle göğe yükselen bu yapılar romantik görüntüleri ile insanda büyük bir ilgi uyandırıyordu. 1990 yılı öncesine kadar bu kuleleri yakından görmeyi düşünmek bir hayalden öteye geçmemişti. Ancak Sovyetler Birliğindeki gelişmeler ve bağımsızlık hareketleri sonucunda oluşan siyasi değişimler birden bire Kafkasya’ya ulaşmayı bizler için hayal olmaktan çıkararak, bir kalp atımı kadar yakınımıza getirmişti.

Bağımsızlık ilanına ve halk mitinglerine rastlayan günlerde ulaştığımız Çeçenya’daki ilk gezimizde, Çeçen tarihinin olağanüstü gelişmeleri yaşandığından Kuleler hakkında araştırmayı derinleştiremedik. Araştırmalarımız Grozniy Müzesindeki materyaller, daha önceden yayınlanan eserler ile bazı kaynak kişilerle yaptığımız görüşmelerle sınırlı kaldı. Sadece arkadaşımız Refik Özdemir’in kişisel gayretleri ile Argun vadisine yaptığımız gezide, bizim için efsanevi bir değeri olan Kuleleri yakından inceleme fırsatını bulduk. Türkiye’ye döndüğümüzde, tarihi bir değere sahip olan bu yapıların biraz da olsa kamuoyunca tanınması amacıyla kulelerle ilgili birkaç benzer yazı ve makaleyi çeşitli basın organlarında yayınlattık .

Ertesi yıl araştırmacı ruha sahip bir grupla Çeçenya’nın güneyindeki dağlık bölgede yer alan Malchisti vadisindeki Stiikhall’e yaptığımız yolculukta, kuleler ve mimari eserler hakkında önemli bilgiler elde ettik. Özellikle bölgeye kara yolu ile ulaşmak mümkün olmadığı için zorunlu olarak helikopterle havayolunu kullanmamız, Çeçen kulelerinin ve yerleşim amaçlı mimari eserlerin tabiat içerisindeki uyumunu, önemini ve özelliklerini daha değişik bir açıdan incelememize imkan verdi. 1944 sürgününe kadar, komşu Gürcülerin Kist adını taktıkları Maisti Çeçenlerinin yaşadığı Stiikhall’deki iki günlük inceleme ve araştırmamızda önemli materyal ve bilgiler elde ettik. Şüphesiz kuleler hakkında bilgilenmemizde, yanımızdaki Çeçenyalı akademisyen arkadaşımız Löma Usmanov’un katkılarını inkar edemeyiz. Çeçen kulelerinin “depreme karşı dayanıklılıkları” ile ilgili bilimsel bir araştırması 1990 yılında Moskova’da yapılan uluslararası konferansta bildiri olarak verilmiş olan Usmanov’un, kuleler hakkında Rusça yayınlanacak bir kitap hazırlığında olduğundan da burada bahsetmek gerekir. 1992 yılında Doğu Çeçenya’da Dağıstan sınırında Kezenoyam (Kezenoy Gölü) yakınlarında bulunan Hoy’da yaptığımız incelemelerde de özellikle ikamet amaçlı kule ve mimari eserler hakkında ilginç tespitlerimiz oldu. Yine bu çalışmamıza İnguş bölgesine aynı yıl yaptığımız gezinin de önemli katkıları oldu.

Çalışmada verilen çizim ve ilüstrasyonlar tarafımızdan çizilmiştir. Bazı kule çizimleri Dr. Bruno Plaetchke’nin eserinden alınarak, bölgede yapılan tespitler ve çekilen fotoğraf ile video görüntülerinden yararlanılarak daha ayrıntılı bir biçimde yeniden çizilmiştir.

Bu çalışmamızda sunduğumuz verilerin, dünya sanat ve bilim çevrelerince henüz yeterince tanınmayan Çeçen Kuleleri hakkında yapılmış az sayıdaki çalışmalardan biri olması nedeni ile birçok eksik yanları bulunabilir. Ayrıca, mimarı konusu uzmanlık alanımıza girmediğinden konuyu ele alırken, o bölgeyi gezme ve inceleme fırsatını bulan bir sanatçı ve araştırmacı olarak bol çizimli derleme metodunu kullanmamamız bu çalışmamızı daha çok gezi-inceleme kapsamına sokmaktadır. Bu nedenle yaptığımız bazı değerlendirmeler sübjektif olabilir. Göze çarpan eksiklerin tamamlanması, bu çalışmanın, konunun daha ayrıntılı olarak öğrenilmesine imkan sağlamasını diliyoruz.

 

 

 

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

KÜTÜPHANE

  • Kafkas Rus Savaşında Çerkesler Çeçenler Kazaklar ve Gürcüler

    Maritz Wagner

    Ünlü seyyah Dr.Maritz Wagner Kırımdan yola çıkarak Kafkasyayı ve Kafkas halklarının hepsini Gürçistandan Türkiyeye geçip oralarda topladıgı notlarının tümünü bir kitapta oluşturup kaleme almıştır. Bu kitap rusların kafkas halklarına ve onlara yardımcı olmak isteyen Türklere karşı oynanmak isteyen oyunlara canlı bir vesikadır. Maritz Wagner Kayıhan Yayınları

  • İsting – Çeçen-İnguş Halkının Keçe Sanatı

    Erol YILDIR

    Kitap Türkiye’deki Kafkas kökenli yerleşim yerlerinde 1987 yılında başlayan ve kişisel bir çabayla, çok zor şartlar altında gerçekleşen alan araştırmaları sonucunda derlenmiş “Çeçen Keçe Yaygı Örnekleri”ni konu almaktadır. Kafkasya kökenli bu keçelerin aynı zamanda katalog halinde sunulduğu eser, konu hakkındaki tek bilimsel kaynak olma özelliğini de taşımaktadır. Üniversitelerin Geleneksel El Sanatları, Sanat Tarihi ve Tekstil Bölümleri için kaynak bir eser olan kitaptaki keçe yaygı örnekleri, büyük Kafkas sürgününden sonra Türkiye’de üretilmiş Kafkas El Sanatı çeşitleri arasında da önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda burada söz konusu edilen eserler, yok olan bir kültürün yaşayan fertlerine ait son maddi kalıntılar olduğunu hatırladığımızda bu önem bir kat daha artmaktadır. Erol YILDIR Çapraz Kültür

  • Kafkasya’da Kunta Hacı

    Ziyaudin Makhaev

    Tarih içinde büyük devletlerin menfaatlerinin çakıştığı yer olan Kafkasya, her zaman uzun süren savaşlara sahne olmuştur. Coğrafî konumu ve etnik zenginliği sebebiyle düşmanlara karşı birleşemeyen Kafkasya halklarını, ilk defa 18. yüzyılda İslâm dininin çatısı altında toplayarak Birleşik Kafkasya mefhûmunu ortaya koyan Çeçenistanlı sûfî Şeyh Mansûr olmuştur. O zamandan beri Kafkasya halkları işgalci durumunda olan Rusya’ya karşı olağanüstü direniş gösterebilmiş ve kendi gücünü hep tasavvuftan almıştır. Elinizdeki eserde Kafkasya’daki tasavvûfî hareketlere kısaca değinildikten sonra özel olarak Kadirî tarikatının 19. yüzyılda o bölgede ortaya çıkması, yayılması ve günümüze kadar yaşadığı değişimler incelenmektedir. Bu çalışmanın asıl konusu ise Kadirî tarikatını temsil eden Kunta Hacı. Onun hayatı, görüşleri ve iki risalesinin yer aldığı bu çalışmada öncelikle Kunta Hacı’nın nesebi, silsilesi, onun ve ailesinin yaşadığı hâdiseler gibi, Sovyetler döneminin getirmiş olduğu zorluklar neticesinde meçhûl kalmış konular araştırılmıştır. Araştırma yaparken öncelikle Kunta Hacı’nın sözlerini ihtiva eden ve mürîdlerinin kaleme almış olduğu eserler incelenmiş; kişisel görüşmeler yapılmış, Kunta Hacı’nın yaşadığı döneme ait arşiv bilgileri, neşredilmiş araştırmalar ele alınmıştır. Daha sonra da Kafkasya’da Kadirîliğin ortaya çıkışı, gelişmesi ve Kafkas halklarının hayatlarında oynamış olduğu rol araştırılmış, Kunta Hacı ve Şeyh Şâmil’in görüşleri ve ilişkileri hakkında tesbitlerde bulunulmuştur. Kitabın son bülümünde ise Kunta Hacı’ya ait elimizdeki en iyi kaynak olan, onunla birlikte zindanda bulunmuş mürîdi Abdüsselâm Tutgirîyev’in kaleme almış olduğu Cevâbu’s-Sâilîn ve Hüccetü’l-Mürîdîn ve Ecvibetü’l-Üstâzi’l-Müfîz li Mesâili’l-Mürîdi’l-Müstafîz” adlı iki risale bulunmaktadır. Arapça kaleme alınmış olan bu iki risalenin matbu nüshası tercümeleriyle birlikte karşılıklı sayfalar halinde eserin sonunda yer almaktadır. Ziyaudin Makhaev Büyüyen Ay Yayınları

  • Uzun Geceler

    Abuzar AYDAMİROV

    Abuzar Aydamirov’un Rus ve Osmanlı arşivlerinden yararlanarak yazdığı ve Ali Bolat’ın Türkçeye çevirdiği Uzun Geceler romanı, sürgünü anlatıyor. İmam Mansur’dan başlayarak Kafkasya’nın ve özellikle Çeçenistan’ın genel ve siyasal durumları oldukça geniş bir perspektif içinde incelenerek Çeçenistan’dan Osmanlı topraklarına göçü bir roman formatı içinde son derece akıcı bir dille anlatıyor. “Tarih tekerrürden ibarettir, derler. Ders alınsaydı hiç tekerrür eder miydi!” özdeyişindeki gibi tarihin bir kez daha nasıl tekerrür ettiğini ibretle okuyacaksınız.   Abuzar AYDAMİROV Yalın Yayıncılık

  • Çeçen-İnguşya Halkıyla Rusya Arasındaki İlişkiler

    Yavus AHMADOV

    Elinizdeki kitap, Kafkasya halklarından “Çenen-inguşya Halkıyla Rusya Arasındaki İlişkiler” i içermektedir. Prof. Dr. Yavus Ahmadov’un bu eserini Araştırmacı Yazar tarık Cemal kutlu, Rusça-Çeçence aslından Türkçeye çevirmiştir. “Çeçenya Sorunu” Çarlık Rusyasından başlayarak, Ekim Devrimi, SSCB deneyimi, ‘Ulusların Kendi Kaderini Tayin ve Ayrılma Hakkı’ vb. sorunların, “sosyalist” uygulamalardan BDT’ye dönüşüm sürecindeki gelişmelerin uzantısında yeniden tartışma gündemine getirilmiştir. Yazar XIX. Yy. dan başlayarak tarihsellik ve kopuş sürecindeki gelişme ve tartışmalara ışık tutacak bir çalışma üretmiştir. Konu incelenirken gözetilecek incelik: Emperyalizmin niyet ve gündemini kavrayarak, emekçi halklara yardımcı olmaktır. Sorumluluklarımızın tartıldığı yer burasıdır.   Yavus AHMADOV SORUN YAYINLARI

  • Umumi Kafkas Tarihine Giriş 1

    Yılmaz Nevruz

    Kafkasya; Ortasya, Sibirya, İtil-Ural ve Doğu Avrupa’yı Önasya’ya bağlayan transit ticaret yolları üzerinde yer alan, coğrafik konumu itibariyle hem ticarî hem de askerî yönden stratejik önemi yüksek bir ülkedir. Tarih boyunca Önasya’nm yerleşik medeniyetlerinin taşıyıcıları olan kavimler ile kuzeyin ve Ortasya’nın parlak göçebe kültürlerinin taşıyıcıları olan göçebe kavimlerin birbirleriyle bağlantı kurma alanı olmuştur. Bölgede insan yaşamının başlangıcı Onasya’daki insan yaşamı ile sıkı ilişkilidir. Doğu Akdeniz insan tipine bağlı avcı-toplayıcı insan grupları Doğu Karadeniz kıyıları ile Batı Hazar kıyıları üzerinden Kafkasya’ya ulaşmışlar ve ülkede yaşam için elverişli gördükleri alanlara yerleşmişlerdir. Kafkasya’nın avtokhton nüfusu, bu Akdeniz tipi insan ırkından oluşmuştur. Bu ana nüveye sonradan Avrasya step¬lerinin prehistorik göçebe kavimleri (Kurgan Kültürü ve Srubnoy Kültürü taşıyıcı¬ları) ile Dolmen Kültürü ve Katakomp Kültürü taşıyıcıları da katılmışlardır. Aynı şekilde Kimmerlerden itibaren Iskitler, Sarmatlar, Alanlar gibi proto-Türk ve iranik asıllı tarihi kavimler ile Hun-Bulgarlar, Sabirler, Hazarlar, Kıpçaklar… gibi Türk kavimler de çeşitli yoğunlukta Kafkas Milleti’nin etnik oluşumunda rol almışlardır. İşte bu avtokhtonlar ile avrasyalı göçebe kavimlerin karışıp kaynaşmaları sonunda Kafkas Milleti oluşmuştur. Kafkas Milleti’nin yaşadığı ülke de Kafkasya’dır. Bir başka ifadeyle, Kafkasya anavatandır ve bu anavatanda yaşayan subetnik grupların oluşturduğu Süper Etnosun adı da “Kafkas Milleti”dir. Yılmaz Nevruz Sebil Yayınevi

  • Cennetin Kılıçları

    Lesley BLANCH

    Lesley BLANCH Özal Matbaası

  • Çeçen Sorunu

    Argun Terek

    Yeni dünya düzenine geçerken her yerde müslüman kanı akmaktadır. Bosna’da, Karabağ’da, Azerbaycan’da, Kuzey Irak’ta ve Kafkasya’da akan kan müslüman kanıdır. Dünya böyle bir haksızlığa daha fazla tahammül edemez. Eğer bu çifte standart ve haksızlık, daha fazla devam ederse, yeni bir üçüncü dünya hareketi gündeme gelecek ve tüm mazlum uluslar, emperyalist ülkelere karşı birlikte savaşacaklardır. İşte, Çeçen Sorunu; bu haksız ve insanlık dışı gidişin sonucu olarak dünya gündemine gelmiştir. Kafkaslılar Derneği Türkçe ve İngilizce yayınlardan hazırladığı bu derleme ile tüm haksızlıkları Türk ve dünya kamuoyuna bir kez daha sergilemek, istemiştir. Kitapta yeralan yazılar Çeçen sorununun çeşitli yanlarını ele almakta ve çözüm denemeleri geliştirmektedirler. Kitap, üç bölümden meydana gelmektedir. İlk bölümde Rusya’nın çıkarları irdelenmekte, ikinci bölümde, Çeçenler’in çıkışının anlamı ve boyutları üzerinde durulmaktadır. Son bölümde ise, uluslararası kuruluşların kararları birarada sunularak, sorunun dış politikayı ve dünya hukukunu ilgilendiren boyutları gündeme getirilmektedir. Çeçen Sorunu, kızılordu kalıntılarının katliamı ile bitmemiş aksine yeni başlamıştır. Bu kitap sorunun, tüm boyutlarını yansıtarak, çözüme giden yolda kamuoyu oluşturabilirse amacına ulaşacaktır. Argun Terek SAM YAYINLARI

  • Kazaklar

    Lev Nikolayeviç Tolstoy

    Tolstoy’un yarı otobiyografik kitaplarından biri olan Kazaklar, bir aşk hikâyesi olduğu kadar, yazarın hayatı boyunca medeniyetle yaşayacağı gelgitli ilişkinin de öyküsü. Tolstoy’un 1852’de başladığı ama on yıl boyunca tamamlanamayan Kazaklar, genç ve zengin Olenin’in Moskova hayatından bıkarak Rus ordusuna yazılması ve Kafkaslar’da ücra bir köye gönderilmesiyle başlar. Burada Kazakların ve Çeçenlerin kaba kuvvetine hayran kalır, bir Kazakla sözlü olan Maryana adında bir kadına âşık olur. Tolstoy’un Kafkaslar’da yirmi bir yaşında genç bir asker olarak deneyimlerini hikâyeleştirdiği, Puşkin ve Rousseau gibi ustalarına bir selam niteliğinde olan bu roman, büyüleyici doğa tasvirlerini yazarın sade ama ihtişamlı diliyle birleştiriyor. “Kazaklar’da Tolstoy, şok etkisi yaratan zekâsını sergiliyor. Tolstoy’u okuduktan sonra Rus yazarlarının derin psikolojik yaklaşımından ders almamız, yazarlık yeteneklerimizi bu yönde geliştirmemiz gerektiğini hissediyorum.” Lev Nikolayeviç Tolstoy İletişim Yayıncılık

  • Kafkasya Mücahidi Şeyh Şamil’in Gazavatı

    Muhammed Tahir el-Karaki

    Elinizdeki bu eserin müellifi Muhammed Tâhir el-Karahî İmam Şâmil’in yakın arkadaşı ve onun muradı üzerine gazavatı kaleme alan kişi olarak bilinir. Bazı araştırma eserlerinde ise Karahî’nin eseri, Şâmil’in resmî kroniği olarak kabul edilir. Arapça olarak kaleme alınan bu eseri, Şâmil’in Mekke’de ikâmet eden oğlu, şair Mehmed Âkif’e vermiş; o da tetkik etmesi için İstanbul’da Tâhirü’l-Mevlevî’ye teslim etmiştir. Onun marifetiyle Türkçe’ye tercüme edilen eser, hicrî 1333 (miladî 1915) tarihinde Osmanlıca olarak basılmıştır. Daha sonra gerek Rusya’da, gerekse Kafkaslar üzerine çalışma yapan batılı araştırmacılar nezdinde itibar gören bu eserin, sadeleştirme olarak Türkiye’de de birkaç baskısı yapılmıştır. Kafkaslar’daki Rus kolonizasyonuna karşı Şeyh Mansûr’un 1785’te başlattığı ve genel olarak müridizm (gazavat) olarak adlandırılan direniş hareketinin, sonraki tarihlerdeki üç imamı Gâzi Muhammed, Hamza ve Şâmil dönemlerinin hadiselerini, müslümanların bakış açısından tafsilatlı olarak anlatan bu eser, alanında yegâne kaynaktır. Muhammed Tahir el-Karaki Büyüyenay Yayınları

  • Hititler ve Işık Savaşçıları

    Hami ÖZDİL

    Antik Çağda Waynakhlar (Çeçen-İnguşlar) Sümer-Hurri-Hatti-Urartu-Luvi-Lukkalılar Büyük tufandan sonra sular çekilince, Nuh’un gemisi Cudi’ye mi, Ağrı dağına mı, yoksa dağların babası Kaf dağına mı demirledi bilinmez ama, Nuh’un çocukları dört bir yana dağılıp, suların işgal ettiği bereketli Hilale, Anadolu ve Mezopotamya topraklarına yerleşip çoğaldılar. Bu ise farklı coğrafyalarda farklı lehçelerle Waynakh (Çeçen-İnguş) dilini konuşan toplumları oluşturdu. Bunların kurdukları devletler, şehir devletleri, beylikler ortaya çıktı. Hz. Nuh’un ise bin yıla yakın yaşadığı Kuran’da zikredilir. Aslında Nuh ya da Noah, peygamberin gerçek adı olmayıp, kavme izafeten söylendiği kabul edilir. Bir tez olarak Nakh kavminin peygamberi olabileceğini söyleyebiliriz. Kur’an’ın Nuh kavmi ile ilgili ayetlerine baktığımızda, tufan ile kesintiye uğrayan bir Nakh kavminin varlığı söz konusudur. On binlerle ifade edebileceğimiz bir Nakh kavmi geçmişinden söz edebiliriz. Bu ise, köklü bir tarihin, başta Kafkasya, Anadolu, Mezopotamya, Levant olmak üzere geniş bir coğrafyada aranmasını gerektirir. Hami ÖZDİL KİTAPARASI YAYINLARI  

YAZARLAR