Çeçen-İnguş Dilinde Ölüm Ve Canlılıkla İlgili Sözcükler Ve Hitit Tabletlerinde Örnekleri Ve Yorumu -2

 

Bu konudaki yorum ve düşüncelerimize devam ederken Hitit kayıtlarında var olan ilave sözcük ya da kavramlara değinelim. Canlı, canlılık anlamındaki huešu-huišu-hušu-huišwant sözcükleri ve yine canlı anlamındaki lazzadati sözcüğü Hitit kayıtlarında görülür. Diğer taraftan “t” fonemi ile “huitwali” hayatta, canlı, yaşayan, var olan anlamı ile kayıtlandığı görülür. Bu fonem transkript olarak instrümantal vakada da “t” olarak müşahede edilir. Bu konunun ayrı bir konu olması hasebiyle burada ihmal ediyoruz.
Öldürmek anlamında Huek, kuen, haad, öldürülmek anlamındaki ak, ek dikkat çeken sözcüklerdir. Ancak son fonem “t” nin hangi nedenle yer aldığı ise yorumlanabilir. Canını kurtarmak huišwai-hušwai, canı istemek ilaliya, öldü akta. Hurrilerde de can ile ilgili hizuh canını sıkmak, üzmek ve yine Hititlerde olduğu gibi had öldürmek sözcüklerinin varlığı görülür. İzuh ve haad sözcükleri Çeçen dili bakımından dikkat çekicidir.
Diğer taraftan Sümerlerde cansız, ölü dug (dukh-g Arap fonemlerinden kaf sesi olması gerekir) sözcüğünün varlığı görülür. Bu sözcüğün kaynağına erişmememle birlikte Hititte de varlığını hatırladığımı düşünüyorum. Tabii burada Hitit ve Sümer telaffuz farkı olan sözcüklere girerek konuyu uzatmak istemiyorum.
Şimdi yukarıdaki belirttiğimiz sözcükler üzerinden Çeçen dili ile olan benzerliği noktasında değerlendirmemizi yapalım. Öncelikle hueš, huišwant, sözcükleri üzerinde duralım. Çeçen dilinde şu cümleyi kurduğumda örnek üzerinden konu daha net anlaşılacaktır.
“Hueš ma wağil ho”
bir beddua olarak Çeçen dilinde yer alır. Telaffuz itibarıyla ğueš olarak algıladığımız durumu belirtmek gerekir. Esasen tarihsel olarak kelimenin canlı anlamında olduğunu tahlil ettiğimizde anlayabiliriz. Bir negasyon olan “ma” cümleyi olumsuz yapmaktadır. Böylelikle anlamın tarihsel olarak canlı gelmeyesin şeklinde olduğu görülür. Burada “ma” nagasyonunun Hititte varlığını da belirtmem getekir. Want-wand ise kendisi öyle olan anlamıyla Çeçen dilinde olduğu gibi Hitittede yer aldığını görebiliyoruz. Böylelikle hueswand canlı olan, kendisi canlı olan anlamının varlığı görülür.
Yine ek, türetme eki itibarıyla huitwali sözcüğünde – wali ek olarak yer alır. Hitit dilindede wa partikelinin varlığı Çeçen dilindeki gibi görülür. Wa bu örnekte olduğu gibi var oluşu, öyle oluşu bilidirir. Canlı oluşu belirtir. Öldürmek, boğazlamak, keserek boğazlamak ya da öldürmek anlamındaki Çeçen dili sözcükleri Hitit dilinde cümle içerisinde benzer şekilde kullanılmıştır.
Çeçen dilinde bıçak urs, Hitit dilinde hurs olmak üzere urs hüek, bıçak çalıyor, bıçakla kesiyor veya doğrudan kesip öldürüyor gibi anlamda Çeçen dilinde kullanıldığını biliyoruz. Yine benzer şekilde haad kesmek sözcüğü her iki dilde de aynı anlam ve kullanıma sahiptir. Örneğin; GUHIA ha-ad-da-an-zi, sığırları keserler.
Bu cümleyi tahlil ettiğimizde GU Sümerce addedilmektedir. Konuyu dağıtmamak adına buradan devam ettiğimizde Çeçen dilinde GUUT(saban, öküzle çift sürme), ĞUTAH(sığırların barınak alanı) sözcüklerinin bu kökten olduğu görülür. HIA ise çoğul eki her iki dilde mevcuttur. Haad kesmek, Çeçen dili lehçe farklılıklarına göre “da” ve “do” eylem belirtme-geniş zaman(da diyalekt itibarıyla geçmiş zaman olarak da tıpkı Hititte olduğu gibi Çeçen dilinde de yer alır), anş onlar kişi çoğul zamiri olduğu görülür. Bilindiği gibi üş, uş, uj, avş Çeçen diyalektleri ve İnguş olarak “onlar” anlamlı zamirdir ve üş, uş, a(v)ş Batsbide obi ve tıpkı Türkçede olduğu gibi “o” zamiri Hitit dilinde de yer alır. anş ya da onş son fonem ş okunup çoğul ifadesi olmak üzere Hitit dilinde varlığı görülür. Önceki anlatımlarımızda yer alan “ak” ölmek, ” ak-kant” ölü, ölmüş kişi ve bu bölümde yer verdiğimiz “ak-ta” öldü sözcüklerinin eklerine dikkat ettiğimizde Çeçen dili ile örtüştüğünü görürüz.
Esasında temel olarak bizim ortaya koymaya çalıştığımız şey, sözcüklerden ziyade gramerin uygunluğu, fonotik, sentaks ve morfolojik yapının benzerliği üzerinedir. Hiç kuşkusuz bu gün kullanılmayan tarihsel olarak yer almış ve şimdilerde unutulmuş sözcükler bağlamında konuyu ele aldığımızda çalışmanın değerini düşürmüş ve kısırlaştırmış oluruz.
Ak, ek sözcüklerini bugünkü konumla wakh şeklinde yorumlamak mümkün olmakla birlikte bunun sadece bir yorum olduğunu görmemiz ve orjinalin Çeçen dili morfolojisine uygun olduğunu bilmemiz önemlidir. Yani doğrudan ak, ku(akh,khu-en) kullanımlarının varlığının kabulü gramerle birlikte mütalaa edildiğinde Çeçen dili bakımından ehemmiyet kazanır. Khan geçmiş zaman -n eki ve kha olmak sözcüğü ölen, ölü, ölmüş olan anlamını her iki dil itibarıyla benzerliğini bize gösterir.
Yine ta/da yukarıda bahsettiğimiz üzere Çeçen diyalektleri bakımından ele aldığımızda geçmiş zaman eki olarak yer aldığı görülür. Böylelikle öldü anlamı her iki dil bakımından net görülür. Yine le, la ölmek kök sözcüğü Çeçen dilinde yer alır. Yukarıda lazzadati Hitit sözcüğü incelendiğinde la ölmek, zz olumsuzlama, daad öyle olan şeklinde ayırım ile izah etmek gerekir. Aslında Hatti diline bakıldığında da z olumsuzlamasıı görülür.
Daha önce açıkladığım üzere Hatti sözcüğü olan LUY Haggazaul susuzluğu giderici anlamındaki sözcükte de görülür.
Son olarak (y)i la’li ya Hitit sözcüğü la’ canı istemek, arzu etmek anlamında benzer olduğunu görebiliriz.

Hami Özdil

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

KÜTÜPHANE

  • Tarihsel Mücadele Sürecinde Adığeler, Abhazlar, Alanlar, Çeçenler

    Turabi Saltık

    Günümüzde emperyalistler; “Yeni Dünya Düzeni” içerisinde “milli meselelerin” ve etnik oluşumların çözümü adına dünyanın en karışık bölgeleri olan Balkanlar, Ortadoğu ve Kafkasya halklarının mücadelelerini boğmaya çalışmaktadır. Bu kitap, dünyanın bu en karmaşık gibi gözüken bölgesinde yaşayan Kuzey Kafkasya halklarının dünü ve bugününe, tarihsel mücadele içersindeki yerlerine ilişkin olarak okuyucuya, özlü ve bilimsel bir yaklaşımla ışık tutmaya yönelik bir çalışmadır. Kuzey Kafkasyalılar 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar özgürlük arayışlarını istila ve işgaller altında hiç umutsuzluğa kapılmadan yürüttüler. Rus Çarlık yöneticilerinin amansız yok etme savaşlarına karşı bir mücadele içerisinde oldular. 20. yüzyılda yarı sömürge yarı feodal sosyoekonomik yapıya sahip Kuzey Kafkasya’nın ezilen halkları hiçbir zaman özgürlük arayışlarından vazgeçmediler. Umutları, ihtiyaçları, özlemleri için, haksızlığa, sömürüye son vermek için direndiler. Turabi Saltık BABEK YAYINLARI

  • Sufi Ve Komiser

    Alexandre Benningsen

    Sovyet Rusya’daki müslümanların tarihî ve aktüel durumu birçok kimse tarafından inceleme konusu yapılmakla beraber, o bölgedeki müslüman tarikatlar şu ana kadar yeterince araştırılmamıştır. Elinizdeki eser bu sahada yapılmış en yeni, en geniş, en güvenilir ve en objektif eser durumundadır. Eserde, Rusya’daki müsümanlann yakın tarihine kısaca temas edildikten sonra, Bolşevik İhtilâli’ni müteakiben Sovyet iktidarının oradaki müslümanları sindirmek üzere uyguladıkları son derece zalimane faaliyetler ve bu faaliyetlere karşı müslümanların, özellikle de tarikat mensuplarının gösterdikleri muhteşem direniş büyük bir vukufiyet ve objektiflikle ortaya konmuştur. Kitapta, Rusya’daki mevcut bütün tarikatlar bilhassa sosyolojik açıdan ayrı ayrı incelenmiş, bu tarikatların oradaki müslümanların dînî ve millî kimliklerini muhafazada ne derece aktif bir rol oynadıkları gözler önüne serilmiştir. Ayrıca bu eserde, Rusya sınırları içerisindeki, müslümanların ziyaretlerine konu olan tüm kutsal kabul edilen yerlerin detaylı bir coğrafyası da verilmiştir. Yazarlarının bu sahanın bütün dünyaca kabul edilmiş otoriteleri olmasının yanında, eserin yıllarca süren ve çok büyük nisbette Sovyet kaynaklarına dayanılarak yapılan yorucu ve çetin çalışmanın mahsulü olması ona ayrı bir orijinallik kazandırmıştır. Kısacası, Sovyet esareti altındaki Müslüman Türklerin mevcut emperyalist iktidara karşı yakın geçmişte ve günümüzde, bilhassa tarikatların rehberliğinde verdikleri takdire şayan dînî ve kültürel mücadeleyi anlatan bu kıymetli eserden her müslüman Türk’ün öğreneceği çok şey ve alacağı pek çok ibret vardır. Alexandre Benningsen AKÇAĞ YAYINLARI

  • Şeyh Şamil ve Çeçenistan

    M. Halistin Kukul

    Bu kitapta Kafkasya’da XIX. yüzyılda ortaya çıkan müridizm hareketi, Osmanlı Devleti ile Rus Çarlığı arasında Kafkasya’da yaşanan mücadele, Şeyh Şamil’in ortaya çıkışı ve mücadelesi anlatılmaktadır. M. Halistin Kukul Kültür Bakanlığı Yayınları

  • Kunta Hacı

    Didem Çatalkılıç

    Yayılmacı Rus politikasının bir sonucu olarak 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren şiddetlenen Kafkas-Rus Savaşları Kuzey Kafkasya tarihinin en zor yıl-larını oluşturur. Özgürlüğüne düşkün Kuzey Kafkasya halklarının İslami tari-katlarla tanışması da bu döneme rastlar. Önce, Nakşibendiliğin bir kolu olan Halidilik bölgede kendine geniş bir taban bulur ve Dağıstan-Çeçenistan’da “müridizm” olarak isimlendirilen “direniş hareketini” 30 yıl boyunca motive eder; Sonra da 19. yüzyılda, süregelen Kafkas-Rus Savaşlarında yorgun düşen halkın artık umudunu yitirmeye başladığı bir sırada Şeyh Kunta Hacı tarih sahnesine çıkar ve Kadiri tarikatının Çeçenistan varyantı olan ve her hal-ü kârda “barışçıl tezler” savunan “Zikirizmi” toplum içinde ya pıla ndırır. Ülkemizde pek bilinmeyen Şeyh Kunta Hacı ve yolunun esaslarını anlatan bu çalışma Kafkasya tarihine ilgi duyanlara döneme yönelik değerlendirmele-rinde yeni perspektifler açacak.   Didem Çatalkılıç Apra Yayıncılık

  • Şeyh Şamil Efsanesi

    Lesley BLANCH

    Büyük dinî ve askeri lider “Dağıstan Aslanı” Şeyh Şamil’in ve Cennetin Kılıçlarının kusursuz hayat hikâyesi. 1834-1859 yılları arasında yaşanan Kafkas Bağımsızlık Mücadelesi’nde Dağıstan ve Çeçenistan’ın birbiriyle çatışma halindeki aşiretleri Şeyh Şamil’in karizmatik liderliğinde birleşti. Güçlerini Kafkasya’yı bağımsızlığına kavuşturma arzusundan ve imanlarından alıyorlardı. Savaşçıları siyah cübbe giyen, siyah sancaklarını dalgalandıran ve ölüm şarkıları söyleyen Müritlerin katı disiplini hem modern Batıda hem Doğuda haksızlığa karşı direnişin en asil örneklerinden biriydi. Şamil, büyük oğlunu esir alıp St. Petersburg’a götüren emperyalist düşmanı Çar’a yıllarca meydan okudu. Çar’ın himayesinde yetiştirilen sekiz yaşındaki çocuk Rus saray hayatının ihtişamına alıştı. Gençliğinde yeniden baba yurdunun karlarla kaplı müstahkem köylerine dönüşü onu derinden sarstı. Yaşanan kanlı ve destansı mücadelenin hikâyesini kaleme alan Lesley Blanch, acımasız dağlılarla emperyalist işgalciler arasındaki dengeyi adilce korumayı başarıyor. Yazarın kitabı yazma serüveni tam altı yıl sürdü. Bu süreçte Rusya ve Kafkasya’da araştırmalar yürüttü. Şamil’in Türkiye ve Mısır’da yaşayan torunlarının izini sürdü. Destansı lider Şeyh Şamil ve onun gözü kara savaşçıları günümüzde hâlâ Rusların rüyalarına giriyor. Lesley Blanch Ketebe

  • Hacı Murat

    Lev Nikolayeviç Tolstoy

    Tolstoy’un ölümünden bir sene sonra basılan son romanı Hacı Murat, hem savaş ve siyasetin doğası hem de iki farklı kültür ve dünya arasına sıkışıp kalmak hakkında bir hikâye. Tolstoy, gerçek olaylardan esinlenerek yazdığı bu romanda, Rus İmparatorluğu’na karşı kanının son damlasına kadar kahramanca savaşmış Çeçen isyancı Hacı Murat’ın hikâyesini anlatır. Çeçen lideri Şeyh Şamil’e anlaşmazlığa düştükten sonra Rusların tarafına geçen Murat, çok geçmeden her iki tarafın da güvenini kaybetti€ini fark eder. Ruslar tarafIndan önce sıcak bir karşılama görse de, hemen sonras›nda casus olduğu ?üphesiyle hapse atılır. Karısı ve oğlunun Çeçenlerin eline düştüğünü öğrendiğindeyse, her şeyi göze alarak ailesini kurtarmak üzere yollara dü?er. Ortak bir amaç için sava?an iki adamı karşı karşıya getiren bu mücadele dolu hikâye, yüzyıllar öncesinden bugüne uzanan siyasi sorunların doğasına da ışık tutuyor. “Tolstoy olmasaydı, edebiyat, çobanı olmayan bir sürü, içinden çıkılamaz bir kördüğüm olurdu.” Lev Nikolayeviç Tolstoy İletişim Yayıncılık

  • Umumi Kafkas Tarihine Giriş 2

    Yılmaz Nevruz

    Kafkas Tarihi uzmanı Dr. Yılmaz Nevruz “Umumi Kafkas Tarihine Giriş I” isimli çalışmasının bu ikinci cildinde Diasporadaki Kafkasların ve diğer Türk okuyucularının az bildiği veya hiç bilmediği konuları işlemektedir: Kafkasya’da Moğol ve Timur istilaları, Khaci Daud ve Kazikumuk Hanlarının önderliğinde Güneydoğu Kafkasya Halkının İran emperyalizmine karşı bağımsızlık mücadelesi, Nadir Şah’ın Kafkasya’yı ele geçirme gayretleri, Rus Çarı I. Petro’nun Doğu Kafkasya’ya düzenlediği keşif seferi, İmam Şeyh Mansur ve Kafkasya’da Millî Birlik Hareketi, Taymi Beybulat önderliğinde Çeçenlerin Rus istilasına karşı mücadeleleri; söz konusu dönemde Kafkas boylarının umumi vaziyetleri ve ulusal birlik oluşturamamaları, Rusya’nın Kafkasya üzerinden sıcak denizlere ulaşma politikasının temel istinat noktası olan ünlü “Kafkasya Hattı”nı inşası, bu hattın gerisinde çok sayıda Slavyan göçmeni iskân etmek suretiyle Merkezi Rusya’yı adeta Kafkasların eteklerine taşıması ve burada çok güçlü ve stratejik bir alt yapı oluşturması ve nihayet 1550 yılından itibaren 200 yıl hazırlığı yapılan Kafkasya ve Transkafkasya’nın fiili işgaline başlanması ve diğer konular…   Yılmaz Nevruz Sebil Yayınevi

  • Rus Çeçen İlişkileri Bağlamında Çatışma ve İşbirliği Dinamikleri

    Beyza Gülin Güney

    Kafkasya denilince, elli kadar yerli halk ve bir o kadar dil konuşan etnik grubun bir arada bulunduğu ve tartışmalı sınırlarıyla sürekli olarak çatışmanın hüküm sürdüğü bir bölgeyi tasvir etmekteyiz. Kafkasya denilen bölge günümüzde kuzey ve güney olarak ayrılmaktadır. Güney ya da Transkafkasya deyince; üç bağımsız devlet olan Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan akla gelmektedir. Kuzey Kafkasya denilince de, Rusya Federasyonu’nun hâkimiyetindeki Kafkasya anlaşılmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde bu bölgeye, bölgesel ve küresel aktörlerin dâhil olmasıyla güç mücadeleleri artmış ve çatışmalar daha da tırmanmıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının hemen ardından yeni şekillenen Rus coğrafyasında çeşitli çatışmalar yaşanmıştır. Bunlar arasında uzun yıllar süren ve bölgeye verdiği tahribat açısından en yıkıcı olan çatışma Çeçenistan’da meydana gelmiştir. Diğer özerk cumhuriyetler SSCB sonrası Rusya Federasyonu içerisinde çatışmaya evrilmeyen başarılı bir entegrasyon süreci yaşarken, Çeçenistan’da bu süreç ayrılıkçı hareket sonrası savaşa dönüşmüştür. Rus Ordusu, Rusya Federasyonu içerisindeki Çeçenistan topraklarına 1994 yılından 1999 yılına kadar askeri müdahalelerde bulunmuştur. Bu çalışmada da köklerini tarihten almış Çeçen-Rus çatışması bağlamında, Kuzey Kafkas coğrafyasındaki etnik sorunların ve çatışmaların zamanla bu bölgeyi içinden çıkılamaz bir hale getirmekte olduğu ve tarihin tekerrürü sonucu aynı çatışma sarmalına kısa sürede dönüldüğü görülmektedir. Bölgede sürekli devam eden çatışma ortamı, bölgesel ve küresel aktörlerin çatışmaları tırmandıran politikalarıyla sürece dâhil olmaları kalıcı bir çözüm üretilmesini ve bir barış ortamı doğmasını imkânsız kılmakta ve sürekli bir çatışma ortamına zemin hazırlamaktadır.   Beyza Gülin Güney Cinius

  • Tipi

    Abuzar AYDAMİROV

    Aydamirov bu romanında yüz yirmi yıl evvelki Çeçen halkının sosyal siyasal inançsal ekonomik ve ruh halinin ayrıntılı incelemesini bir dantel gibi işleyerek göz önüne sermektedir. Ayrıca yazar Çeçen dilini büyük bir ustalıkla ve doyumsuz bir anlatımla kullanmıştır. Kafkasya’daki yüze yakın mahalli dillerden biri olan ve ayrıca geri bıraktırılmış bu dilde bir edebiyat şaheseri yaratmıştır. *** Rus imparatorluğunun vücudunda hiç kapanmayan acısı hiç dinmeyen sürekli kan sızdıran kangren olmuş bir yara gibi idi Çeçenistan. Çeçenlere özgürlüğünü verip kangrenli bu organı kesip atmadıkça bu yaranın kapanması ihtimali de yok gibiydi. Rusya bunu yapamıyordu. Birincisi petrol ihtiyacının yarısı buradan çıkıyordu ikincisi ise Çeçenlere özgürlük verilirse Rus boyunduruğundaki irili ufaklı diğer halklar da ayrılmak isteyeceklerdi. *** Rusya’da önce devrim sonra iç savaş esnasında Çeçenler birkaç gruba ayrıldı. Bazıları Viedan’a yerleşen Dağıstanlıların imamı Uzum Hacı Nacmuddin Türklerin buraya gönderdiği Şamil’in torunu Saad Bek’in peşinde toplandı. Bazıları Bolşevik Ordjonikidze’nin Kirov’un Eldarhğanov Taştemir’in Şeripov Aslanbek’in yanında yer aldı. Bir başka grup Çermoev Tapa’nın başında bulunduğu Dağlı yönetimi tarafını tuttu. Dördüncü grup ise Menşevik Denikin Aliev Çulikov’dan yana oldular. Beşinciler ise bunların hiç birine dahil olmadan kendi gruplarını kurup soygunlar yapmaya başladılar. Onlar için beyazlar kızıllar pembeler fark etmiyordu. Abuzar Aydamirov Yalın Yayıncılık

  • My Cihad

    Aukai Collins

    Amerikalı bir mücahidin Üsame Bin Ladin’in eğitim kamplarından FBI ve CIA’li Kontra – Terörizme inanılmaz yolculuğunın gerçek öyküsü… Bu eser, hem hükümetler yıldırma siyaseti yaparken masumların terörist diye adlandırdıkları global çatışmaların, hem de kötü biçimde politize edilmiş bürokrasiler içinde kapana kısılmış iyi insanlarla dolu CIA ve FBI’in dikkat çeken yetersizliklerine dokunaklı ve detaylı bir kuş bakışıdır. Bu mücahidi tanıyor ve O’nu takdir ediyorum. O sadık bir Amerikalı, inançlı bir Müslüman ve gerçeklerin sözcüsü. – Robert David Steele – Casusların ve Açık Bir Dünyada Gizliliğin yazarı Sizi cihat yapanların iç dünyasına götüren önemli bir kitap. 9 / 11’in (11 Eylül Olaylarının) Amerikan Haber Alma Topluluğunu niye şaşkına çevirdiği üzerine rahatsız edici bir suçlama. İslamî cihadın az bilinen dünyasını anlamak istiyorsanız bu kitabı okuyun. Aukai Collins ARK KİTAPLARI

  • Çeçenya’da Kayıp

    Muhittin Kandur

    Bu hikâye Rus medyasında sürüp giden Kafkas karşıtı yoğun propagandaya tepki olarak kaleme alınmıştır. Kafkasyalıların birer terörist, kültürsüz ve eğitimsiz insan olarak gösterilmesi Rusya Federasyonu’nda yavaş yavaş ciddi bir ‘kültür çatışması’na yol açmaktadır. Bu tür düşüncesizce bir eşleştirmenin sonuçları eski Yugoslavya’da yaşanan kültür çatışması kadar yıkıcı sonuçlar doğurabilir. En basitinden büyük bir federasyonun bölünmesine, dağılmasına sebep olabilir. Rusya’nın tüm çocukları bu mantıksız, yıkıcı propagandaya karşı savaşmalıdır. Teröristlerle gangsterlerin milliyeti yoktur. Kuzey Kafkasya, federasyonun en mühim, en stratejik bölgesi; Rusya Federasyonu’nun çok etnisiteli mozaiğinin en büyük servetlerinden biridir. Kafkas karşıtı duyguları kışkırtan çıkar gruplarına meydan bırakılmamalıdır. Muhittin Kandur APRA

YAZARLAR