Hatti Dili

Hatti dili Anadolu’nun en eski yazıya geçmiş dilidir. Bu dili Kuzeybatı Kafkas dilleri ile irtibatlandıran Çrikba ve diğerleri gibi Kuzeybatı Kafkaslı hemşerilerimiz mevcuttur. Bu konuda eskiçağ dil bilimcilerinin kabul ettikleri bir görüş olmamakla birlikte bazı gramatik benzerliklere atıf yapılır.
Çeçen dili ve Hatti dili arasındaki tespit ettiğim yapısal ve gramatik benzerliklerin varlığını burada belirtmeliyim. Zaten bazı dilbilimcilerin Hatti dili ve Hitit dili karşılaştırmalı analizinde gramatik benzerliklere işaret edilir. Kaldı ki Hititler kendilerine hiçbir zaman Hitit dememiştir. Hatti ve Neşa←Neş(ho) demişlerdir.
Naşaxa→Naşxa→Naçxa→Naxça→Naxçava→Naxçav→Naxçuo→Noxçuo tarihsel kullanım biçimleridir (bkz.ÖZDİL H., 2023, Hitit ve Çeçen dili benzerliği ve Hitit literatürünün akuzatiflik sorunu, s.20; Çokayev, 1992, s.26)
Aslında çoğu antik çağ dil bilimcilerinin en önemli hatalarından birisinin siyasi bakış açısı ile hareket etmeleri ve ikincisi bu dillerin ortak bir kökene sahip olabileceği düşüncesinden uzak olmalarıdır.

Hitit dili ve Çeçen dili konusundaki benzerlik ve yapısal, gramatik açıklamaları içeren eserlerimizi yayınladığımızda özellikle belli bazı hemşerilerimizden önemli ölçüde olumsuz tepkiler aldım. Ancak, bunların hepsi bu konuda hiç bir bilgiye sahip olmayanlar tarafından yapıldı. Şimdi Hatti ile ilgili bir takım bilgilere sahibiz. Bunları ilerde açıklama imkanı bulduğumuzda meraklıları okuyabilir. Fakat hemen şunu belirtmeliyim ki benim yaptığım bu çalışma kimseye karşı değildir. Ayrıca bu saha hiç kimsenin mülkü de değildir. Herkes araştırma yapabilir ve sonuçlarını açıklayabilir. Ben de araştırma yapıyorum ve yayınlıyorum.

Ayrıca her platformda görüşlerimi, bulgularımı tartışmaya hazırım.
Özellikle şunu belirtmem gerekir; Kafkas dilleri içerisinde Çeçen diline özgü sıfatlaşma, iyelik, iyelik tanımlı sıfatlaşma yapısal özelliği, benzerlik noktasında bu antik Anadolu dillerinin belirleyici özelliğidir. Bu benim tespitimdir ve kitabımda geniş bir açıklama ile yer verdim.
Şimdi Çeçence bilenlerden şunu söyleyenler olabilir; biz anlamıyoruz, acaba?
Saygıdeğer hemşerilerim bugün Hatti konusunda yazan Chirikba’nın dilbilgisel açıklamalarından kaç Abaza hemşerimiz ne kadar anladığını söylebilir? Bu başlı başına ayrı bir alandır.
Ayrıca sadece bugünkü Naxço konuşması, dili bunları açıklamaya yetmez. İnguş, Batsbi ve diğer lehçeler ve hatta Lazgi ve Avar dahil edilmesi gerekir.
Bu konuda sadece bilgiler karşılıklı çarpışabilir ve bundan da karşıtlık değil tesanüd dayanışma çıkar.
Onun için peşinen hemşerilerimize seslenişimdir; bilginiz var ise bilginizle cevap verin.
Kuru iddialar ve yanlış konuşmalar sizi de üzebilir.
Aşağıda Hatti sözcüklerinden bir kısmı yer almaktadır.

HATTİCE TÜRKÇE ÇEÇENCE
1 alep, alip, aliw söz; kelime; söylemek benzer biçimde al- köklü türetim, p=b İnguş ve diğer lehçe ek

2 anna ‘ne zaman’, ‘ (h)an zaman, (h)anna vuku bulan zaman

3 aš ‘(buraya)gelmek’, ora veya bura, işaret etme ve dolgu imp. aša ‘komm (burada)!’ malzemesi olarak Çeçen sık kullanımlı

5 han ‘deniz’ hord=deniz, ha-n, ha Çeçen dili, su köklü sözcük

6 haggazuel saki, içirici Birleşik sözcük ve -z tersi, olumsuzluk Çeçen dili eki
Hag:susama,
haggaz:susuzluk
giderme, u=o ergatif ek,
-el kişi ve aidiyet belirteci(Çeçen diline göre gramatik analizi)

8 hukur ‘görmek, bakmak, fark etmek’ Çeçen dili
gur=görmek,
Hujur:bakmak,
tarihsel anlamda
görmek g foneminin j ya da telaffuz farkı ile c’ye dönüşümü: Hugur=hucur

9 ku ‘ ele geçirmek’ Kü, ka ablaut dönüşümlü Çeçen dili el anlamı, diğer varyasyon küg, metinlerde
sadece ku+ ek wa şeklinde yer alır
10 kun ‘görmek’ Çivi yazısı kaynaklı transkriptten dolayı kun=gun, -n eki geçmiş zaman olmak üzere o gördü anlamı. Hatti metinlerinde de aynı şekildedir.

11 *leliyah veya leliyahu’daki leli ‘ışık kaynağı; Çeçen dili luyh:ışık, Luyh katta:ışık vurmak
parlaklık, parlaklık’.
Bir sıfat Güneş Tanrıçası’nın

12 liš, leš ‘yıl’ metatez, şel, şo

13 lu ‘yapabilmek’, olabilmek Çeçen lu, la bir şeyi ruhen taşıyabilmek,
Örnek;stu i layna:
o onu götürebildi, olabildi/kaldırabildi(daha az inandırıcı)

14 LÚluizzi-l ‘koşucu, haberci’, LÚ:kişi(ğabırt-LU:kabartay kişisi) luizzi-l, -l
aidiyet eki, lui:veren

16 (a)nti ‘ayakta durmak; kalmak’ a1:durmak kök türetim, an:durmak, duruş, t1i, üzerinde,tarihsel anlam ayakta durmak

17 nu wa ‘gelmek, gitmek nuwa-k, nak←naw-k:yol, gidilen yer, bu sözcükle tarihsel
anlamda -k ekinin işlevi de açığa çıkıyor

18 pael,pel, pil ‘ev’, belki aynı zamanda ‘oturmak’, pa:ev,şehir, pae-l, -l eki Çeçen, Avar ve
Hatti aidiyet eki

19 pnu ‘gözlemlemek, bakmak’ beynu: gözetleyen, Çeçn dili beyna, dayna, wayna:görmek köklü

20 praš veya paraš ‘leopar’ (onaylanmış biçim: ha-praš-un)

21 P=bu-ula ‘ekmek’ pula-šne ‘ekmek, Hatti belgelerinde yeme ile ilgili yer alır.
bu-ul: yiyecek şey veya şeyler

22 wuun veya p=buna, wuuna) ‘ölümlülük, ölümlüler’ Çeçen dili vüün, büün, vü, bü köklü ve
-n iyelik tanımlı sıfat oluşumu

23 wuur, pur, puur ‘ülke; nüfus’ PA şehir sözcüğünün ablaut dönüşümü pu

24 puš veya puše ‘yutmak, yutmak’ bu’şe , yu’, bu’ veya yuu, buu yazılış ile yeme, yutma

25puš-an ‘(ateşi veya yanan malzemeleri) üflemek, yelpazelemek’

26 wuu-te, wuu-ti, puu-ti) ‘(uzun olmak) zamansal olarak anlamı(genellikle “uzun yıllar” ekinde)
Wuu(h)/wea(h)Çeçen dili: uzun

27 šahhu/tahhu ‘ yer, dip (örneğin denizin)’ Çeçn dili: çahhu: içi

28 šai-l/tai-l ‘efendi, efendi’ sag, tag varyasyon ve sai-l/tai-l, -l iyelik eki kelimenin tam anlamı ile
“adamlığa ait olan”

29 šaki-l, ški-l, l-eki olmadan: aški ‘kalp’ sa:can,

33 takeha, takiha ayrıca “eril” l-ekiyle takeha-l, takiha-l tag:er kişi, kahraman, -l eki ile
‘aslan; kahraman’ tagıl, veya taghhal: erlik, kahramanlık

34 tawananna ‘hanımefendi’, tawan-nanna: en üst yukarıdaki anne Hitit’te hüküm süren kraliçenin unvanı

36 *te, *ti ‘büyük, büyük’ te, ti: üst,üzeri, teh:fazlaca

37 teh, tih ‘inşa etmek’

38 *tepu ‘dökmek’ tepu-šne ‘ibâdet, sunu’ te bu:üzerine yapmak, tep=busne doldurmak, dökmek
9 tuh ‘almak; ‘
tuh:üzerine(almak) Tu-uh Kralın krallık takılarını alma belgesinde tu-uh takı ve benzer üzerine
almak, takmak

30 tumil, ikincil bir benzetmeyle tumin yağmur’ tu(ğ):yağmur, Tu(ğ)miin -n eki Çeçen dili çoğul yapıcı ek
Yağmurlar

40 zuwa-tu ‘karı’ , kadın zud(zuwad) kadın, hanım

41′ ah (waah, pah, wah) ‘düzenlemek, düzenlemek; emretmek’ Çeçen: bayh, bir şeyin
yapılması için emir

42′ ve ‘(buraya?) gelmek’, imp. ana ‘gel (buraya?)!’ Çeçen ve:gelmek, buraya gelmek, vehu(Hitit):gel Kök
aynı. vana yine anlaşılır gel

43′ as-ti ‘kuş’ Hitit, Hatti bazı kere a=ha=ah okunabilir. Hos:Kuş

44′ ha-palki ‘demir’ Pal demirci, palği: demirci dükkanı

45′ hatti. Hatti dilinde hatti-li ‘(zarf.); Hattik (sıfat)’ Çeçen.- li:konuşma, dil, ayrıca sıfatlaşma ve eş anlamlısı zarf eki, Hatt-li:Hatti dilinde

HAMİ ÖZDİL
Kaynak
1. Özdil H., 2023, Hitit ve Çeçen dili benzerliği ve Hitit literatürünün akuzatiflik sorunu
2.Çokayev K.Z., 1992, s.26
3. https://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Hattic_word_list?fbclid=IwY2xjawIGGpRleHRuA2FlbQIxMQABHSbJ1RmatKWh8II3Ojrp109eE8S5F7DMvBGLtZrzMt0xr60JjCCIAeB0Zg_aem_Mtwot3_nuZFsTxXVjOJpkg

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir