Kadim Zamanlardan Günümüze Bazı Güzel Kavramlar Ve Çeçen Dilindeki Kullanışları
KADİM ZAMANLARDAN GÜNÜMÜZE BAZI GÜZEL KAVRAMLAR VE ÇEÇEN DİLİNDEKİ KULLANIŞLARI
İslamiyetin kabulü ile “merhaba ve essalamu aleyküm” kavramları hem Türkiyede, Türk dilinde hem de Çeçen halkının kullandığı ve Çeçen dilinde yerleşik kavramlar olarak görülür.
Bu iki selamlaşmanın farklı telaffuzlarını Çeçen toplumu içinde görmek mümkündür. Örneğin, “assalam aleykum, salam aleykum, marhaba” şeklinde telaffuzlar mevcuttur.
Türkiyede Türk toplumunda da “merhaba, selam ve selam aleyküm” şeklinde islamiyet ile birlikte bu kavramlar kullanılmaktadır.
Kur’anda selam sözcüğü bir çok yerde geçmektedir. Dini olarak barış esenlik, eman, kurtuluş anlamında bir sözcüktür.
Bugün selam denilmesini kabul etmeyen, selam aleyküm denilmelidir diyen çevereler selam aleyküm’ü kutsal ve dini saymakta, selam sözcüğünü ise red etmektedirler. Oysa selam sözcüğünden sonraki “aleyküm sizin üzerinize demektir. İbrahim suresi 23
“ ..orada selamla karşılanacaklardır.”
Yunus suresi 10, Onların cennette:
“Allahım! Sen her türlü kusurdan ve ortaktan uzaksın!”
diye dua edecek; birbirlerine olan iyilik ve âfiyet dileklerini ise:
“Selâm!”
sözüyle sunacaklardır. Furkan suresi 63,
”Cahiller, onlara laf attıkları zaman, “Selam.” derler.”
şekliyle Kur’anda belirtilmektedir.
Selam, selamlar, günaydın, hayırlı sabahlar, iyi geceler gibi kavramlar güzel sözler olarak söylenmekte ve söylenebilirdir. Selam sözcüğünün Arap toplumu dışında İbranilerde de var olduğu bilinmektedir. İsrâ Suresi 53. ayette
“kullarıma söyle, sözün en güzelini söylesinler; yoksa şeytan aralarına girer”
ayeti mucibince iki insanın karşılaşması ve ayrılması esnasında selam, “benden emin ol, barış içindeyim, sana esenlik dilerim” şeklinde karşılıklı mukabele ile tesis edilecek dostane tavrın zeminidir, dostane tavrın başlangıcı ve devamını dilemektir.
Çeçen toplumunda ise, Çeçen dili kavramları da kullanılmaktadır. Bunlar kadim kavramlardır ve yerleşik olarak hala kullanılmaktadır.
“Deela marşıl xiila, marş voğiil, marş ğoyl, marş ayl, dik melderş, dikinsc voğil, Dela dikinsc duk vaxa voyl, A dik yoyl, A Dala dik yoyl, üri dik xiila, süri dik xiila, de dik xiila” selam, esenlik ve güzel dilekler olarak Çeçen dilinde yer alır.
Yine ayrılan kişi ile başkalarına selam gönderilir. “…. salım lu,…. Marşıl lua” şeklinde selam gönderme söz konusudur. “Marşıl, marşo” sözcüğü “selam, esenlik” anlamlarıyla birlikte “özgür” anlamını da içerir. Böylelikle karşılaşan kişiler birbirleri ile selamlaşarak esenlik dilemekte ve özgür ol, özgür kal şeklinde temennide bulunmaktadır.
Deela marşıl xiila= Tanrının selamı, esenliği üzerine olsun.
marş voğiil=Hoş, esen geldin.
marş ğoyl= güle güle, emin ve esenlik içinde git.
marş ayl=Hoşça kalın, esen kalın, barış içinde özgür kalın.
dik melderş=Bütün iyiliklerle, tüm iyilikler sizinle olsun.
dikinsc voğil=İyiliklerle gel, gelmiş ol.
Dala dikinsc duk vaxa voyl=Tanrı iyiliklerle seni uzun yaşatsın.
A dik yoyl=iyilik, sağlıklı yaşam dilerim
A Dala dik yoyl= Tanrı yaşamını iyi etsin
“A” Waynakh(kh=x) dilinde hayatın başlangıcı, varlığın temeli olan tek sesli, verimli bir kelimedir. Su, su buharı, kızgın, sıcak olmak, nem, iyilik, dostluk, yaşam, sağlık anlamlarına gelir. Tarihsel olarak Urartuca “al(a)şu”=iyi ve Hititçede de “Assul”(Aşşul ya da а-ццул okunuş)=selam, iyilik, dostluk anlamındaki sözcüklerin “A” tek heceli sözcüğünden türetilmiş sözcükler olduğunu söylemek mümkündür. Yine Çeçen dilinde “Alaşu”=Birisini muhafaza etmek, göz kulak olmak, esen ve iyi bir konumda olması için teyakkuzda olmak, anlamında A kök sözcüğünden türetilmiştir.
üri dik xiila= sabahın iyi olsun, sabahınız iyi olsun.
süri dik xiila=akşamınız iyi olsun.
de dik xiila=gününüz iyi olsun.
Bu temennileri, dilekleri, güzel sözleri Çeçen toplumunda sokakta, ziyaretlerde, herhangi bir yerde karşılaşmalarda söylenirken şahit olabilirsiniz.
Kalın sağlıcakla. A dik yoyl.
Kaynakça
1-İsrâ Suresi 53. Ayet Tefsiri – Diyanet İşleri BaşKanlığı
https://kuran.diyanet.gov.tr › 2-https://en-wiktionary-org.translate.goog/…/Appendix…
3- Hititçe-Türkçe Türkçe Hititçe sözlük-Ahmet ÜNAL-2016-Ankara
4-https://www.kuranvemeali.com/selam-ile-ilgili-ayetler
5-Hititler ve ışık savaşçıları-Hami Özdil
Hami ÖZDİL